A muller e o imperialismo – Combater n.º 16

Desde un punto de vista historiográfico, as mulleres non fixemos parte (polo menos activa) do suxeito da historia até o século XIX, mais nós levamos formando parte da historia desde sempre. É ridículo pensar que o papel das mulleres na historia non existiu até que algún historiador decidiu falar do tema. As mulleres fixemos e facemos parte activa dos procesos emancipatorios, das guerras, das sociedades desde o comezo das mesmas e é importante entender como o avance de darnos o noso lugar na historia non sempre pasa por ser un elemento liberador, senón que moitas veces responde a intereses do propio sistema. Neste artigo buscamos facer unha microanálise do papel da guerra imperialista e o uso da imaxe das mulleres ao seu servizo e entender cal é o noso papel como feministas revolucionarias para confrontalo.

As guerras dos séculos XIX e XX distan da guerra imperialista actual. Na guerra imperialista os conflitos preséntanse como algo fragmentado ou illado, mais na realidade fan parte dunha Guerra Global polos recursos, polos mercados, polo dominio e pola hexemonía mundial. Para comprender o papel da guerra imperialista, debemos entender que este está liderado polos EUA e que a súa hexemonía está sendo agora cuestionada. Do mesmo xeito, é importante entender que a hexemonía estadounidense vai para alén das cuestións puramente xeopolíticas, económicas, militares… A hexemonía con máis forza e alcance dos Estados Unidos, e a máis perigosa, é a hexemonía ideolóxico-cultural.

Entendemos a hexemonía ideolóxico-cultural tal e como o propio Marx a definiu: como a dominación da sociedade (culturalmente diversa) pola clase dominante, cuxa cosmovisión se converte na norma cultural aceptada e na ideoloxía dominante, válida e universal. O concepto de hexemonía ideolóxico-cultural é chave para entender a guerra imperialista e o uso da propaganda. Debemos comprender que a guerra de propaganda que existiu na chamada Guerra Fría foi o elemento chave para o afianzamento do capitalismo como sistema global; a propaganda serviu para establecer unha hexemonía cultural en favor das potencias capitalistas mentres desacreditaba e illaba os países socialistas.

Para profundizar no concreto de como a hexemonía ideolóxico-cultural e a propaganda serviron e serven (en moitos casos) ao imperialismo para seguir mantendo o capitalismo, debemos analizar primeiro o papel e a imaxe das mulleres nas guerras, tanto na actualidade como nas dos séculos XIX e XX.

As mulleres non só somos as que máis sufrimos as consecuencias directas e indirectas das guerras, tamén ocupamos diferentes roles nas mesmas. O papel das mulleres na guerra e na propaganda de guerra conecta co papel e co estereotipo que domina nunha sociedade. Os valores asociados ao xénero feminino cumpren unha función chave na reprodución dos valores hexemónicos que sosteñen o capitalismo. 

O fin da guerra imperialista é a integración de todos os países na lóxica de acumulación capitalista, e nesta nova fase acumúlanse todas as prácticas de guerra previas mais coa integración da propaganda. Para analizar no concreto o potencial da propaganda con imaxes de mulleres debemos retroceder até os anos 80 e 90, onde a febleza dos proxectos socialistas decantou a balanza global cara o capitalismo. Coa desaparición das resistencias socialistas, a maior resistencia ao capitalismo veu da man dos movementos sociais, principalmente do feminismo, que se presenta como a ideoloxía máis forte para facer resistencia fronte ao sistema capitalista. 

Neste punto, o sistema acurralado polas novas formas de presión tiña que encamiñar estas para neutralizar o seu potencial transformador. É por isto que o sistema comezou o lavado de cara do feminismo dándolle protagonismo nos seus medios de comunicación, como se pulou e se pula desde o propio sistema pola fragmentación perpetua do movemento feminista e pola desaparición do feminismo de clase, revolucionario ou socialista.

É fundamental o papel que tomou o capitalismo dentro do movemento feminista, mercantilizando as consignas e diluíndo as reclamacións que non tiñan cabida nel, mais o purplewashing do capitalismo non rematou aí nin moito menos. Descubriuse unha nova forma de intervención imperialista, a que bebía da preocupación de estados occidentais, con intereses xeopolíticos claros, interesados polos dereitos das mulleres en territorios con posicións estratéxicas. De sermos as vítimas das guerras pasamos a ser seres de luz que comandaban todas as “revolucións” que precisaban das nosas caras e facer de elemento mobilizador aos intereses do imperialismo. De sermos parte do problema de oposición ao réxime capitalista a sermos a solución para as súas inxerencias. 

Para analizar o uso da imaxe das mulleres como elemento ao servizo do imperialismo debemos establecer varias categorías: a muller ao servizo dun feminismo “redireccionado”, a muller como cara visíbel das novas guerras e as mulleres romantizadas como vítimas, que pasan a un último plano. 

Na primeira categoría, e tendo en conta o papel do imperialismo e a súa aspiración mundial, acontecen varias situacións. Nalgúns casos visibilízanse loitas (a priori) emancipatorias en territorios que non responden a lóxicas capitalistas. Un claro exemplo destas son Cuba e Venezuela coas Damas de Blanco (símbolos de paz represaliados polos terribles réximes), mais tamén en Nicaragua. Igual que se visibilizan estas resistencias “feministas”, invisibilízanse as dos países aliados. Por exemplo, é o caso de Arabia Saudita ou de Honduras, mentres que se silencia a loita das palestinas ou se enxalza o avance de dereitos LGBT no estado sionista de Israel.

Na segunda categoría, asóciase directamente a imaxe da muller como símbolo de igualdade e avance social; avance no militar con mulleres comandando as misións “de paz” e as inxerencias noutros Estados; avance no político con mulleres liderando grandes ONG ou presidindo Gobernos (Kamala Harris ou Michelle Obama), mais tamén conflitos que se queren promover desde Occidente (como foi o caso recente das guerrilleiras ucranianas, collendo simplemente modelos para lavar a cara do exército neonazi). Nesta categoría tamén estarían encadradas as primaveras árabes, que serviron de cortina de fume feminista para a intervención imperialista. A problemática de visibilizar mulleres neste sentido é que se permite branquear todos os intereses que hai por detrás. Isto é, non importa o trasfondo político dun conflito ou dunha “revolta” se as mulleres fan parte dela. Se as mulleres están presentes, entón dito conflito está xustificado porque as mulleres son seres de luz e nunca servirían aos intereses equivocados.

Por último, a romantización da resistencia feminina (e/ou feminista). O uso destas é, en moitos casos, por simple romantización da imaxe da muller en países vistos desde Occidente como “subdesenvolvidos”. Nesta categoría inclúense os territorios en que o imperialismo non ten interese de actuación (ben porque xa se actuou ou ben porque os intereses do imperialismo xa están cubertos sen intervención) e as loitas das mulleres vense tan só como unha resistencia perpetua ante gobernos ou Estados que non poden mudar. Un claro exemplo son os campamentos de mulleres saharauis. Neste caso non se pon o foco en cal foi o papel do Estado español ou de Marrocos, simplemente observamos desde Occidente a resistencia das mulleres loitando polo seu territorio; non falamos do conflito, tapámolo con fume imperialista e pechamos os ollos. Tamén poderiamos falar aquí das mulleres palestinas, cuxo foco só se centra na Nakba nos medios occidentais: centos de mulleres con chaves de casas nun terriorio ocupado, unha imaxe tenra e romántica que lava a cara do imperialismo, unha imaxe dunha loita romántica per se, practicamente utópica, sen ningún risco de contradición para o capitalismo.

Como conclusión, desta pequena análise achamos imprescindíbel entender que hai que analizar os conflitos coma un todo, que o feminismo non pode ser só un apéndice sectorial da nosa análise, mais tamén que temos a obriga de poñer especial atención ao papel que pode xogar o branqueamento do feminismo nos relatos que se venden en Occidente. É por isto que debemos comprometernos, como feministas revolucionarias, co antiimperialismo e o internacionalismo, porque temos un potencial transformador infinito que concluirá coa queda do capitalismo e a creación dun futuro socialista e comunista para todas.